Президент Садыр Жапаров бүгүн, 22-октябрда, Токтогул Сатылганов атындагы Кыргыз улуттук филармониясында Кыргыз Республикасынын Тышкы иштер министрлигинин 80 жылдыгына арналган салтанаттуу иш-чарада дипломатиялык кызматтын кызматкерлерин куттуктады.
Мамлекет башчысынын куттуктоосунда төмөнкүдөй айтылат:
“Урматтуу мекендештер!
Дипломатиялык кызматтын кымбаттуу кызматкерлери жана кадырлуу ардагерлери!
Ардактуу меймандар жана дипломаттык корпустун өкүлдөрү!
Бүгүн биз Кыргыз Республикасынын Тышкы иштер министрлигинин түзүлгөндүгүнүн 80 жылдыгын белгилөө салтанатында чогулуп отурабыз.
Бул жөн гана мааракелик иш-чарасы эмес, бул мамлекеттүүлүгүбүздүн кызыкчылыгын ар дайым коргоп келген кыргыз дипломатиялык кызматынын тарыхынын маанилүү бөлүгү!
Кыргыз дипломатиясынын тарыхы кыргыз элинин тарыхы менен бирге тээ байыркы доорлордон бери келатат. Ошол мезгилдерде эле биз өзүнчө эл катары коңшу уруулар менен гана эмес, улуу империялар менен да мамиле түзүп, аскердик-саясий бирликтерди куруп, башка мамлекеттер менен келишимдерди түзгөнбүз.
Белгилүү кытай тарыхчысы Ю Тайшан өз изилдөөлөрүнүн жүрүшүндө биздин заманга чейинки 10-кылымда эле кыргыздардын мамлекети болгондугун тастыктаган мааалыматын жарыялаган. Демек, элибизде дипломатиялык кызмат мындан үч миң жыл мурда пайда болгон. Дал ушул жерден белгилей кетчү нерсе, өз мезгилинде кыргыз мамлекеттери бардык коңшу мамлекеттер, анын ичинде улуу Кытай менен жигердүү кызматташып келген. Буга кызыктуу бир тарыхый фактыны мисалга келтире кетейин, тээ 643-жылдан 747-жылдарга чейин Кытайда 11 кыргыз элчилиги катталган экен.
Кыргыз дипломатиясы ошол элибиздин кылымдарды карыткан көөнө тарыхынын, даанышмандыгынын негизинде түптөлүп, өнүккөнүн баса белгилейм.
Мамлекеттүүлүгүбүзгө коркунуч жаралган кырдаалдарда да кыргыз эли улуттук баалуулуктарынын негизинде дипломатиялык ыкмаларды билгичтик менен пайдаланып, эркиндиги менен эгемендигин, ар тараптуу өнүгүү мүмкүнчүлүгүн сактап келгендигине тарыхый мисалдар арбын.
Алысты көрө билген ата-бабаларыбыз дипломатияда бүгүнкү күндө да кеңири пайдаланылып келаткан, союз же коалиция түзүү, компромиске келип сүйлөшүү, коңшулар менен тынчтыкта жашоо, ийкемдүүлүк, эки жакка тең пайдалуу өнүгүү сыяктуу ар кандай ыкмаларды колдонушканын жакшы билебиз. Муну дүйнөлүк маданияттагы орду бар улуу чыгармалардын бири “Манас” эпосубуздагы элибиздин айкөлдүгү, баатырдыгы менен катар дипломатиялык көз караштары чечүүчү роль ойногон окуялардан көрүүгө болот.
Учурдагы ургаалдуу геосаясий процесстердин таасири астында дүйнө ар кандай тарыхый сыноолорго дуушар болуп жаткан кезде бабаларыбыздан калган баалуу тажрыйбалар абдан маанилүү.
Бүгүнкү салтанаттуу иш-чарада тынчтыкты сүйгөн ата-бабаларыбыздын жолун улантуучу катары Кыргызстан башка мамлекеттер менен тынчтыкта жашоо принциптерине негизделген эл аралык укукту так сактоону ар дайым жактап келгендигин жана мындан ары да жактай берерин баса белгилеп айта кетейин.
Бүгүнкү иш-чаранын урматтуу катышуучулары!
Азыркы кыргыз дипломатиясы өнүгүү жолунда бир топ кыйынчылыктар менен кошо байсалдуу жолдорду да басып өттү. Экинчи дүйнөлүк согуш маалында антигитлердик коалиция фашисттик Германияны жеңе турганы белгилүү болгондо Бириккен Улуттар Уюмун түзүү боюнча сүйлөшүүлөр күчөй баштайт. Мындай ыкчам иш-аракеттердин алкагында СССРдин бардык республикаларында Тышкы иштер боюнча элдик комиссариаттар түзүлгөн. 1944-жылдын 17-мартында Кыргыз ССРинин Жогорку Кеңеши Кыргыз ССРинин Тышкы иштер боюнча элдик комиссариатын түзүү жөнүндө мыйзам кабыл алган. Мына ушул жылдан тарта азыркы кыргыз дипломатиясы башат алган десек болот. Ошентип Кыргыз ССРинин Тышкы иштер министрлигинин түзүлүшү республикабыздын дипломатиялык кызматынын маанилүү тарыхый этабы болуп калды.
Кезинде өз алдынча министрликтин штаттык түзүмү өтө чакан болгондугуна карабастан, республикабыздын эл аралык аброюн бекемдөөгө, чет мамлекеттер менен достук байланыштарды жандандырууга, болочок дипломатиялык кадрларды даярдоодо чоң роль ойногон. Алардын айрымдары кийин СССРдин атынан чет өлкөлөрдө ийгиликтүү өкүл болуп келишкен болсо, эгемендүүлүккө жеткенден кийин Кыргыз Республикасынын эгемендигин жана мамлекеттик көз карандысыздыгын бекемдөөгө зор салымдарын кошушкан. Ошол мезгилдерде америкалык белгилүү ишмерлер Роберт Кеннеди менен Уильям Дугластын, Ирандын Шахиншахы Мухаммад Реза Пехлевинин, Вьетнамдын Президенти Хо Ши Миндин, Финляндиянын Президенти Урхо Калев Кекконендин, Индиянын Премьер-министри Раджив Гандинин, Монголиянын парламентарийлеринин сапарлары республикабыз үчүн тарыхый окуяга айланган.
Кыргызстандын заманбап дипломатиясынын башатында Казы Дыйканбаев, Шамшы Таянов, Закон Турдукулов, Күлүйпа Кондучалова, Сакен Бегматова, Жамал Ташыбекова, Роза Отунбаева, Жаңыл Түмөнбаева, Ишенбай Абдразаков, Чыңгыз Айтматов, Муратбек Иманалиев, Жумакадыр Атабеков, Алмасбек Тилебалиев, Сагыналы Эшалиев өңдүү белгилүү дипломаттар турган.
Дипломатиялык кызматтын өнүгүшүнүн кийинки этабы Кыргызстандын эгемендикке ээ болушу менен уланды. 1990-жылы декабрда Эгемендик декларациясы кабыл алынып, эл аралык укук менен элдердин ортосундагы достук принциптерин таануу аркылуу бекемделген.
Кыска убакыттын ичинде Кыргызстан Бириккен улуттар уюмунун толук кандуу мүчөсү болуп, учурда 170тен ашык мамлекет менен дипломатиялык мамилелерди түздү. Ошондой эле өлкөбүз 124 эл аралык уюмдун мүчөсү катары саясий диалогду бекемдөө жана жагымдуу шарттарды түзүү үчүн көп кырдуу кызматташтыкты жигердүү өнүктүрүүнүн үстүндө. Ушу тапта дүйнөнүн 100дөн ашуун мамлекетинде Кыргызстандын дипломатиялык өкүлчүлүктөрү иштейт, Бишкекте болсо аккредитацияланган 100дөн ашык чет элдик элчиликтер жана эл аралык уюмдар бар.
Бүгүнкү мааракелик иш-чарада мен дипломатиялык кызматтын ардагерлерине, мынакей алардын көбү бүгүн ушул залда отурушат, терең ыраазычылыгымды билдире кетейин. Биз сиздердин мамлекетибиздин өнүгүшүнө кошкон эбегейсиз салымыңыздарды жогору баалайбыз. Сиздердин акыл-билимиңиздер менен бай тажрыйбаңыздар, жигердүү ишмердигиңиздер жаш дипломаттарга шык-дем берет. Бар болуңуздар!
